Văn hóa uống trà của người Việt

Ngày xuân nói chuyện thưởng trà

Mỗi khi khách đến chơi nhà
Đốt than quạt nước pha trà người xơi
Trà này quý lắm người ơi
Mỗi người một chén cho tôi vừa lòng.

(Dân ca quan họ Bắc Ninh)

Ở Việt Nam, trà không chỉ là một thứ nước uống giải khát thông thường, một thứ nghệ thuật ẩm thủy mà trà là cuộc sống của người Việt. Vậy đó, chén trà luôn mở đầu cho những câu chuyện. Khởi đầu năm mới, trong phút linh thiêng chuyển giao của đất trời với lòng thành kính và trang nghiêm, người chủ của gia đình sẽ pha một ấm trà quý dâng lên bàn thờ gia tiên cùng mâm ngũ quả để tưởng nhớ ân đức của tổ tiên. Nơi bàn thờ Thiên, ba chung trà, ba chung nước là vật phẩm cùng trời đất cũng được chuẩn bị chu đáo và cẩn trọng.

Hương trầm thoảng nhẹ, hương trà tinh khôi, một làn gió nhẹ se lạnh ùa về đủ để thấy đất trời sang xuân, đó là ký ức không thể quên trong mỗi người Việt.Trong những ngày Tết, bàn trà là nơi xôm tụ nhất. Bàn trà luôn được chuẩn bị chỉn chu không kém phần sang trọng so với những mâm cỗ Tết. Chọn bộ ấm chén sạch đẹp đúng điệu và thật bắt mắt, bày trên khay khảm trai đã nhuốm màu thời gian, kèm khay bánh mứt truyền thống và được điểm thêm chậu hoa cảnh làm thêm lộng lẫy không gian thưởng trà ngày xuân.

Bàn Trà Thưởng Tết

Trang trí bàn trà là cách thể hiện sự tinh tế của gia chủ, không một vật nào có thể thừa trên bàn trà hay bày một cách vụng về. Ấm trà đầu tiên trong năm mới được khai nơi đây để cả nhà cùng quây quần bên bàn trà chúc thọ ông bà, cha mẹ và mừng tuổi con cháu.

Chén trà trong năm mới có ý nghĩa như vậy đó. Trong mỗi búp chè tươi kết tinh tinh hoa của đất trời, qua bàn tay của các mẹ các chị nâng niu chăm sóc, thu hái và kỹ thuật sao trà của các nghệ nhân gửi gắm tâm tình vào từng búp chè tươi. Những búp trà qua chế biến từ trên vùng núi cao hay những đồi chè miền trung du lần lượt có mặt khắp các gia đình Việt từ Bắc tới Nam trong suốt bốn mùa xuân, hạ, thu, đông.

Người Việt chế biến trà

Văn hóa uống trà của người Việt

Người Việt thưởng trà không cầu kỳ hoa mỹ như Kong fu trà của Trung Quốc, Đài Loan, cũng không nghiêm ngặt như trà đạo của Nhật Bản. Thưởng trà của người Việt giản dị và tinh tế. Không gian thưởng trà của người Việt thường thấy là bên mái hiên nhà, hòa hợp với thiên nhiên, không đóng kín trong phòng. Đồ dùng pha trà đạt sự tối giản cần thiết, mọi thứ đều đủ, không hoa mỹ phô trương. Nhưng vẫn toát nên sự tường minh trong thưởng trà của người Việt.

Mỗi loại trà đều có nguồn gốc xuất xứ khác nhau, chính điều kiện khí hậu và thổ nhưỡng đã cho trà những hương vị khác biệt. Chúng ta trân quý những sản vật đó và sử dụng theo tiêu chí: Thời trân – thực phẩm quý theo mùa.

Lá chè sau khi thu hoạch về, người Việt có cách chế biến riêng. Mùa hạ thì dùng chè tươi hãm để uống, đây là cách uống độc đáo có từ ngàn năm vẫn duy trì tới nay mà không có nước nào trên thế giới có tục uống chè tươi này. Trà còn sao suốt để có trà xanh giữ nguyên hương vị tươi nguyên. Có những cách hong trà để làm trà mạn – trà vàng hay dùng tre, nứa để lưu trữ trà và còn cả việc nấu trà thành cao để dùng lâu dài…

Người Việt có cách chế biến trà riêng biệt

Tường tận về nguồn gốc và cách chế biến, việc chọn nước cũng như trà cụ của người Việt khi thưởng trà rất tinh tế. Sử sách đã ghi lại sự cầu kỳ chọn nước sương đọng trên lá sen trong đầm, nước giếng quý trên đỉnh đồi của chùa, dùng nước mưa lưu niên hay “Nước khe, chè núi” như tục ngữ Việt Nam đã từng đúc kết. Nước ngon pha trà sẽ làm nổi bật các đặc tính tiềm ẩn có trong trà. Những đặc trưng của trà sẽ được đánh thức khi có nước tác động. Ngay cả khi cách pha chế còn vụng về, chất lượng trà thường nhưng dùng nước ngon vẫn làm tăng chất lượng của chén trà. Nước phải ngon thì pha trà mới tốt. Nước ngon phải đạt một số tiêu chuẩn:

• Nước ngon là nước mềm.
• Màu sắc trong suốt, không vẩn.
• Không mùi, vị tươi mát, ngọt ngào.
• Nước mát (nhiệt độ của nước thấp).
• Nguồn nước trong môi trường sạch tràn đầy sinh khí.

Dùng nước ngon để pha trà sẽ giúp nước trà có chất lượng tốt hơn

Để chén trà thơm hương đượm vị ngoài ba yếu tố khách quan trên, thì yếu tố thứ tư là cách pha trà, yếu tố này do chính chủ quan của người pha trà quyết định. Vai trò của người pha trà – trà nhân là trung tâm, hết sức quan trọng. Trà nhân sẽ đưa cảm xúc, tâm hồn của mình vào chén trà qua việc thổi lửa, đun nước, chọn trà, lựa ấm. Để tới khi bạn hữu thưởng thức chén trà sẽ thấy vũ trụ trong ấm, nhật nguyệt trong chén.

Người pha trà cũng rất quan trọng trong văn hóa uống trà

Nghệ thuật pha trà của người Việt chọn sự cầu kỳ, tinh tế trong cái giản dị. Nó không đòi hỏi chúng ta phải làm chủ một cách chính xác từng bước và từng động tác trong kỹ thuật pha trà một cách cứng nhắc. Sự hoàn hảo của nghệ thuật pha trà được thể hiện trong nguyên lý cơ bản đó là làm chủ được kỹ thuật, hiểu được ba đặc trưng cấu thành trong việc pha trà gồm: nước, lá trà, ấm và đồ dùng pha trà (trà cụ). Xuyên suốt đó là tìm ra một phương pháp hay một cách tốt nhất để tăng được hương thơm và vị ngon của trà. Pha trà là một nghệ thuật, nó thể hiện trong từng chi tiết, từng khoảnh khắc của người pha trà. Mỗi bước pha trà đều trở nên lịch sự và thanh nhã. Nó tạo nên sự phấn khởi, thích thú trong khi uống trà giữa bạn và khách, đó cũng chính là nghệ thuật giao tiếp.